Stanowilismy odrębna grupę… Cztery studia o modernizmie warszawskim

Wyodrębnienie modernizmu warszawskiego na mapie literatury polskiej tego okresu uzasadnione jest specyfiką życia literackiego na terenie zaboru rosyjskiego, uzależnionego od niełatwych warunków historycznych życia w ogóle w byłym Królestwie i konieczności konfrontacji z kulturą rosyjską. Dla modernistycznej awangardy w zaborze rosyjskim, skupionej w Warszawie, reprezentatywny jest przykład działalności grupy Forpoczt. Opublikowanej przez nią pod tym tytułem książce?manifeście modernizmu (1895) i poniesionej klęsce poświęcone jest studium Forpoczty w mieszkaniu na Nowogrodzkiej. Codzienność życia literackiego Warszawy odbiegała od radykalizmu postaw społecznych (lewicujących) i artystycznych autorów Forpoczt (Wacław Nałkowski, Maria Komornicka, Cezary Jellenta). Warszawski literacki maistream tego czasu, jakbyśmy dziś powiedzieli, zaprezentował się w książce zbiorowej ułożonej przez miejscowego poetę, Józefa Jankowskiego, zatytułowanej Pisanka (1900). Przyjęta na ogół przychylnie w Warszawie, w zaborze austriackim spotkała się z druzgocącą krytyką, o czym mowa w studium Pisanka warszawska, pokazującym jak odmienne warunki historyczne życia wpływały na różnice także w ocenach estetycznych. Mimo wszystko modernizm warszawski charakteryzowało głębokie życie intelektualne, czego przyczyn należy szukać we wciąż silnie oddziałującym dziedzictwie dobrze rozwiniętego pozytywizmu warszawskiego. Świadczyła o tym między innymi poważna i szeroka recepcja w Syrenim grodzie myśli duńskiego filozofa, Haralda Höffdinga, wybitnego przedstawiciela ówczesnego europejskiego życia intelektualnego. O tym niemal zupełnie dziś zapomnianym filozofie i jego wpływie na nasz modernizm traktuje studium Harald Höffding. Pisząc o modernizmie warszawskim nie można nie pamiętać o Zenonie Przesmyckim i jego udziale w życiu literacko-artystycznym Warszawy, a przede wszystkim o redagowanej przez Miriama „Chimerze”. Oskarżany o kosmopolityzm i bezpardonowo atakowany przez przedstawicieli zorientowanej patriotycznie radykalnej inteligencji na łamach prasy (kampania antymiriamowska Stanisława Brzozowskiego), Przesmycki konsekwentnie realizował swój program kształtowania duchowego człowieka-Polaka i w stworzonym przez Rosjan systemie nierzeczywistości nadzorowanym przez Warszawski Komitet Cenzury („świat pod kontrolą”), wydawał pismo o najwyższych walorach estetycznych i moralnych, o czym w studium Patriotyzm Miriama.